Ahmed Midhat

Ahmed Midhat Efendi (1844-1912): Tanzimat'la başlayan "tenevvür" hareketi içinde, "Asya'nın ihtiyar aklı ile Avrupa'nın bâkir düşüncesi" arasındaki sentezin peşinde kaleme aldığı metinlerle Türk modernleşmesinin, basın ve fikir hayatının kilit figürlerinden olan Ahmed Midhat, İstanbul'da doğdu. Ağabeyi Hafız Ağa 'nın himayesinde Vidin, İstanbul ve Niş'te öğrenimini tamamladı (1863). Midhat Paşa'nın Tuna valiliği sırasında ağabeyinin delaletiyle Rusçuk'ta Vilayet Mektûbî Kalemi'nde memuriyete başladı. Bu sırada, bir yandan medrese derslerine devam ederek Arapça ve Farsçasını ilerletirken, diğer yandan Fransızca öğrendi. Yazılarını yayınlatmaya başladığı Tuna gazetesinde, yazarlığın inceliklerine ve gazeteciliğin teknik yönlerine (dizgi-baskı) nüfuz etti (1868). Midhat Paşa Bağdat valiliğine atandığında onun maiyetinde ağabeyiyle birlikte Bağdat'a giden Ahmed Midhat, burada Zevra gazetesinde müdürlük yaptı. İlk kitapları olan Hâce-i Evvel serisi ile Kıssadan Hisse'yi burada yazdı. 1871 baharında İstanbul'a geldi. Cerîde-i Askeriyye'de bir buçuk yıl başyazarlık yaptı. Tahtakale'de oturduğu evde kurduğu pedalla çalışan matbaada, aile fertlerinin de yardımıyla kendi kitaplarını basmaya başladı. Basiret ve diğer bazı gazetelere yazılar verdi. Devir ve Bedir adlarıyla çıkardığı iki derginin kapanmasından sonra, Dağarcık dergisini yayınlamaya başladı (1872). Bu dergide yayınlanan bir dizi makalenin materyalizme meyyal içeriği ve yine aynı süreçte Devir, Bedir ve İbret'teki yazılarında kullandığı "şiddetli lisân" yüzünden, "muzır neşriyyat" gerekçesiyle Rodos'a sürgüne gönderildi. Sürgünden sonra öncekinden daha hızlı biçimde basın dünyasına dönen Ahmed Midhat, Takvîm-i Vekâyi ve Matbaa-i Âmire müdürlüğüne atandı. Türk basın tarihinin en uzun ömürlü gazetelerinden Tercümân-ı Hakîkat'i çıkardı (1878). Meclis-i Umûr-ı Sıhhiyye üyeliği, daha sonra başkanlığı ve çeşitli hocalık görevlerinde bulundu. 1889'da Stockholm'de toplanan Şarkiyatçılar Kongresi'ne katıldı. Son yıllarında Dârülfünûn'da umumî tarih, dinler tarihi, felsefe tarihi, Medresetü'l-Vâizîn'de dinler tarihi, Dârül-Muallimât'ta tarih ve pedagoji dersleri okuttu. Yayınladığı çeviriler, uyarlamalar, romanlar ve oyunlarla, dinî, siyasî, iktisâdî, tarihî, felsefî vb. metinlerle birçok farklı alana el atmış üretken bir yazar olan Ahmed Midhat'ın eserlerinden birkaçı şunlardır: Felsefe-i Zenân (1870), Hüseyin Fellah (1875), Menfâ (1876), Ekonomi Politik (1879), Nevm ve Halât-ı Nevm (1881), Müdâfa'a (3 cilt, 1883-1885), Voltaire (1887), Schopenhauer'ın Hikmet-i Cedîdesi (1887), Beşir Fuad (1887), Hallü'l-Ukâd (1890), Avrupa'da Bir Cevelân (1890), Paris'te Otuz Bin Budî (1890), Ben Neyim? Hikmet-i Mâddiyyeye Müdâfa'a (1890), Nizâ-ı İlm ü Dîn ve İslâm ve Ulûm (W. J. Draper'den tercüme ve şerhi, 4 cilt, 1896-1900), Ahbâr-ı Âsâra Ta'mîm-i Enzâr (1891), Târîh-i Hikmet (1912-1913), Târîh-i Hikmetin Zübdesi, (ty.), Târîh-i Hikmet (1914). M. Sabri Koz'un hazırladığı kapsamlı bir Ahmed Midhat bibliyografyası, Kitaplık dergisinin 54. sayısında yayınlanmıştır.